Małpa w nas

Jesteśmy z siebie – jako gatunku bardzo
dumni. Ustawiamy się na szczycie drabiny ewolucyjnej, nadajemy tytuły
najlepszych, najmądrzejszych i najmoralniejszych; chętnie szafujemy
porównaniami, które deprecjonują resztę naturalnego świata; stawiając
nas w opozycji do tej całej ciemnej, instynktownej i niezdolnej do
refleksji masy.

Człowiek to naszym zdaniem zawsze brzmi
dumnie.  Nawet jeśli nasza inteligencja staje się źródłem zła,
środowiskowego Armagedonu i podstawą do totalnie obrzydliwych zachowań. 
Wywodzimy się w prostej lini od stworzeń, którymi gardzimy. Psy, wilki,
dzikie ptaki; nawet człekokształtne małpy nas śmieszą, czujemy się jak
nauczyciele w szkole życia – oddaleni lata świetlne w swej inteligencji
od tych maluczkich –  pustych istot, których celem życiowym pozostaje
przemoc, seks i pełny żołądek.

Czy jednak jesteśmy aż tak diametralnie
różni? Mark Rowlands, amerykański filozof, autor książki pt. „Filozof i
wilk”, przekonuje, że jest zgoła przeciwnie. Człowiek zawdzięcza swoją
inteligencję cechom, z których wcale nie powinien być dumny. Małpy
rozwinęły swoje zdolności intelektualne dlatego, że bazowały w swoim
społecznym życiu na oszustwie, kłamstwie i  wyrachowaniu, które miało
zapewnić władzę i profity. Kombinowały, więc rozwijały się – 
współczesny człowiek jest więc efektem tej niezbyt chwalebnej mieszanki
cech, która zapewniła jego przodkom kolejne tysiące połączeń neuronowych
i  komórek mózgowych. 

Człowiek jest zdolny do heroizmu i do
niewytłumaczalnego niczym zła. Tylko on – pośród panteonu gatunków
opracował etykę relatywną, która czasem nazywa zabójstwo zbrodnią, a
czasem prawem itp.  Tylko ludzie, zdolni są do zbiorowych gwałtów,
czerpania przyjemności z wyzysku, pragnień, które  potocznie nazywa się
„zwierzęcymi” –  chociaż obrażają one w istocie zwierzęcy honor i dobre
imię.

Philip Zimbardo, autor „Efektu
Lucyfera”, najsławniejszej chyba publikacji opisującej temat psychologii
zła podkreśla, że do bestialstwa jesteśmy zdolni wszyscy, bez wyjątku. 
Grecka badaczka Mika Haritos – Fatouros, posuwa się nawet do
stwierdzenia, że oprawcą może zostać „syn każdego człowieka”.
Zwyczajność nie chroni nas przed złem, a tłumaczenie go istnieniem
jednostek szczególnie do niego predestynowanych, tzw. robaczywych
jabłek, to przeważnie nieporozumienie. Źli nie są tylko Ci z pierwszej
lini frontu; współodpowiedzialnym za zło może być każdy, kto sam
teoretycznie nic złego nie robi, ale akceptuje je i w milczący sposób
się mu przygląda.

Dlaczego o tym piszę?  Ponieważ mimo
naszej pozornej wielkości, czujemy się często niewyobrażalnie wyobcowani
i samotni, a do tego rozpaczliwie nieszczęśliwi. Żyjemy w kokonie
myśli, budujemy swoją jaskinię oddalenia, ściana po ścianie, czerpiemy
bez umiaru z natury i energii innych ludzi; zapominając zupełnie skąd
się wzięliśmy i w jakiej łączności z całym światem żyjemy. Możemy się
uczyć od wilków, od dzikich kóz, od jeleni, od wszystkich tych istot,
które mamy obok siebie na co dzień; psów, kotów, nawet akwariowych
rybek. Możemy czerpać z tej wiedzy i zamieniać swoje wyobcowanie na
poczucie jedności, swoją niewiarę w siłę; możemy bardziej ufać życiu i
mocniej, pewniej stąpać po ziemi.

W książce Zimbardo znalazłam fragment,
który pochodzi z tekstów medytacyjnych  Johna Donne’a i mówi, że : „Cała
ludzkość ma jednego autora  i cała jest jednym tomem;  (…) żaden
człowiek nie jest wyspą, całą w sobie”.

Człowiek, sam w sobie, jest jednością z
tymi wszystkimi którzy byli przed nim i którzy żyją obok niego; jest
częścią natury, która zna odpowiedzi na wiele pytań, która leczy i daje
schronienie każdemu, kto go szuka i kto pragnie z ufnością pochylić się i
usłyszeć co ma do powiedzenia. I nie musi stawiać się ani wyżej, ani
niżej wobec drugiego istnienia. Nie musi żyć w wiecznym wyścigu o
władzę, zaszczyty, nie musi poddawać się ciągłej litanii porównań. Może z
tego zrezygnować i szukać swojego szczęścia i spełnienia tam gdzie
najłatwiej je znaleźć: tu i teraz, zaraz za rogiem, blisko siebie. Małpa
w nas nie musi wygrywać.  Szanujmy całe żywe stworzenie, żyjmy z nim w
zgodzie i jedności i bądźmy przede wszystkim ludźmi. Ta wiedza, którą
często ignorujemy, ten wybór innej drogi, to nasze największe ewolucyjne
zdobycze.